نارنجستان قوام شیراز
نمی‌شود تا شیراز برویم و نارنجستان قوام را نبینیم.
باغی پر از درخت‌های نارنج و حوض پر آب، در کنار عمارتی پوشیده از آینه، شیشههای رنگی و ده‌ها چیز دیدنی دیگر.
نارنجستان قوام شیراز که در خیابان
لطفعلی خان زندقرار گرفته یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم شیراز محسوب می‌شود.
قدمت باغ نارنجستان قوام در شیراز به دوران قاجار باز می‌گردد و متعلق به خاندان قوام الملک بوده است.
علت نامگذاری این باغ، فراوانی درختان نارنج می‌باشد.
باغ نارنجستان قوام در شیراز محلی برای برگزاری نشست‌های بزرگان قاجار، محل مراجعات مردم و دیوانخانه بوده است.
باغ نارنجستان قوام در شیراز در سال 1353 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردید.
مجموعه نارنجستان قوام در ابتدا شامل کاخ، باغ، مکتب خانه، حمام، اصطبل و زنجیرخانه بود؛ اما زنجیرخانه و اصطبل در جریان حوادث تاریخی از میان رفتند.
این مجموعه در طول سال‌های 1257 تا 1267 خورشیدی ساخته شد.
کم‌کم بناهای دیگری به آن اضافه شده و آخرین مرحله آن یعنی آینه‌کاری و گچ‌کاری آن هم در 1298 به پایان رسیده.
دلایل محبوبیت باغ نارنجستان قوام در شیراز
- کاربرد هفت هنر ایرانی در این باغ: آجرکاری، گچ بری، معرق کاری، نقاشی سنتی، آینه کاری، حجاری، منبت کاری
- یکی از زیباترین و مشهورترین باغ‌های ایران
- اشیای اهدایی پروفسور پوپ، ایران شناس آمریکایی، در موزه‌ی این باغ نگهداری می‌شود.
نارنجستان قوام شیراز
موقعیت جغرافیایی باغ نارنجستان قوام در شیراز
باغ نارنجستان قوام در شهر شیراز و در محله بالاکفت و در انتهای خیابان لطفعلی‌خان زند شیراز قرار گرفته است.
دیدنی‌های تاریخی نزدیک به نارنجستان قوام
تاریخچه باغ نارنجستان قوام در شیراز
باغ نارنجستان قوام در شیراز در سال 1257 خورشیدی و در دوارن سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است.
علی محمد خان قوام دستور داد تا این باغ را بسازند.
باغ نارنجستان قوام در شیراز شامل دو قسمت بیرونی (موزه نارنجستان) و اندرونی (خانه‌ی زینت‌الملوک) می‌باشد، که به وسیله تونل به هم مرتبط هستند.
نارنجستان قوام در سال 1345 خورشیدی به دانشگاه شیراز اهدا شد.
در فاصله سال‌های 1348 تا 1358 خورشیدی در اختیار موسسه آسیایی، با سرپرستی پروفسور آرتور اپهام پوپ، ایران‌شناس آمریکایی قرار گرفت.
موسسه آسیایی با کمک‌های بخش فرهنگی سازمان برنامه و فرح پهلوی مرمت‌های زیادی در آن صورت گرفت.
در طی انقلاب اسلامی، صدماتی به بنای باغ وارد شد و ایوان قسمت شرقی آن آتش گرفت و از میان رفت، به طوری که مرمت دیگر امکان پذیر نبود.
در جنگ تحمیلی، خانواده‌های جنگ زده در بنای این باغ ساکن شدند و صدماتی را به این سازه وارد کرد.
از جمله تخریب‌ها می‌توان کندن آینه کاری‌های دیوارها برای برداشتن عکس‌ها و جای میخ‌های داخل اتاق‌ها نام برد.
نارنجستان قوام شیراز
تاریخچه خاندان قوام
خاندان قوام از خانواده‌های با نفوذ دوران قاجاریه بودند که چندین سده حکومت فارس و نواحی اطراف آن را در دست داشتند.
این خانواده از فرزندان حاج ابراهیم خان کلانتر شیرازی بودند و در محله “بالا کفت” شیراز زندگی می‌کردند.
بسیاری از اماکن دیدنی شیراز، توسط این خاندان ساخته و یا بازسازی شده اند مانند: باغ عفیف آباد، خانه زینت الملک ، حسینیه قوام، باغ بیگلر بیگی، باغ دلگشا، باغ کلانتر و نارنجستان قوام.
معماری بنا نارنجستان قوام در شیراز
کل مساحت مجموعه نارنجستان قوام در شیراز 3500 متر مربع است.
ساختمان‌های نارنجستان قوام با زیربنایی معادل 940 متر مربع در دو ضلع شمالی و جنوبی واقع شده‌اند.
مساحت باغ در حدود 2560 متر است.
در دوره قاجاریه به باغ قوام و عمارت آن “بیرونی” و خانه زینت الملک در غرب مجموعه “اندرونی” خوانده می‌شد.
بیرونی جهت انجام امور تجاری، برگزاری تشریفات، جشن‌ها، استراحت و پذیرایی از میهمانان بوده است.
اندرونی محلی برای سکونت خانواده قوام بود. بین بیرونی و اندرونی یک کوچه فاصله است و این دو فضا از طریق یک تونل زیرزمینی به هم مربوط شده اند.
نارنجستان قوام شیراز
دیگر بناهای موجود در مجموعه نارنجستان قوام در شیراز
- حسینیه قوام
- مکتب‌خانه قوام (خانه عرقی‌ها)
- حمام گچینه
- اندرونی قوام (منزل زینت‌الملوک)
- دیوان خانه قوام (نارنجستان)
- حمام اختصاصی قوام
معماری بخش‌های باغ نارنجستان قوام در شیراز
سبک باغ نارنجستان قوام در شیراز شبیه به سبک دوره قاجاریه است؛ اما در بنای اصلی اقتباسی از معماری دوره زندیه دیده می‌شود.
در طراحی باغ نارنجستان قوام از اصل تقارن استفاده شده است.
ایوان یا تالار آینه باغ در وسط قرار دارند و اتاق‌ها به صورت موزون و هماهنگ در راست و چپ آن شکل گرفته‌اند.
با گذر از محوطه‌ای متقارن از درختان نارنج و نخل به ساختمان اصلی و ایوان شکوه‌مندش می‌رسیم.
برای ورود به ساختمان و ایوان چندین پلکان از دوطرف ایوان تعبیه شده است.
در اطراف و پشت ایوان اتاق‌های کوچک معرق و آیینه‌کاری شده‌‌‌ای وجود دارند.
سقف اتاق اصلی مجاور ایوان، آیینه‌کاری و سقف اتاق‌های مجاور بیشتر از جنس چوب می‌باشد.
سرتاسر اتاق اصلی و ایوان آیینه کاری است.
تالار اصلی که به تالار آیینه یا شاه‌نشین معروف است و دیوار‌های این تالار سراسر آیینه‌کاری است.
تمام کف سالن با کاشی‌های سفید و آبی مفروش شده است.
شومینه‌ای از جنس سنگ مرمر یکپارچه، دو تصویر قرینه از قوام‌الملوک سوم حجاری شده است.
همه درهای عمارت از چوب گردو ساخته شده اند؛ این درها به خاتم کاری و یا به سبک هندی منبت کاری شده اند و صدف‌هایی از خلیج فارس در آنها به کار رفته است.
نارنجستان قوام شیراز
ورودی باغ نارنجستان قوام در شیراز
ورودی اصلی باغ نارنجستان قوام در شیراز، دری رو به جنوب است.
این در از جنس چوب ساج و با منبت کاری تزیین شده است.
سردر ورودی اصلی باغ نارنجستان قوام در شیراز، آجرکاری است و کتیبه‌ای از سنگ مرمر سرخ رنگی از آیات قرآن مجید بر روی آن نقش بسته‌اند.
در دو طرف این کتیبه، ابیاتی از آسوده، شاعر شیرازی و مطالبی هم درباره بانی باغ و تاریخ احداث آن حجاری شده است.
ساختمان‌های باغ نارنجستان قوام در شیراز
در سه ضلع شمالی، جنوبی و شرقی باغ، ساختمان‌هایی وجود دارد.
در طول حیاط بیست و یک عدد طاق نما است.
ساختمان‌های نارنجستان قوام در شیراز شامل دو بخش: بخش شمالی با ایوان ستون‌دار جانبی و یک طبقه زیر زمین و دو طبقه بالایی که برای انجام کارهای اداری و بخش جنوبی با چهار اتاق در گوشه جنوب شرقی و جنوب غربی که خدمه در آن حضور داشتند.
عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام در شیراز
عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام در شیراز، ساختمانی شمالی که از دو طبقه و یک زیرزمین تشکیل شده است.
عمارت اصلی دارای 20 اتاق در دو طبقه است که تمام آنها به جز قسمت شرقی به یکدیگر راه دارند.
با شکوه‌ترین بخش ساختمان اصلی، ایوان بزرگی است به طول 9 متر، عرض 5.10 متر و ارتفاع 6 متر که دو ستون سنگی یکپارچه و مشرف بر حوض واقع در وسط باغ است.
به طور کلی عمارت اصلی باغ نارنجستان قوام در شیراز دارای دو دستگاه شامل پنج اتاق، چهار دستگاه با دو تا سه اتاق و دو دستگاه است.
هر کدام با دو اتاق و شش اتاق انفرادی در خود جای داده است.
این اتاق‌ها به گونه‌ای تقسیم بندی شده‌اند که گروه‌های مختلف مهمانان می‌توانستند به صورت مجزا در آنها اقامت کنند.
نارنجستان قوام شیراز
زیرزمین‌های باغ نارنجستان قوام در شیراز
زیرزمین کل بنا از قسمت جنوبی آغاز شده و تا قسمت شمالی امتداد دارد.
قسمت جنوبی زیرزمین اسلحه خانه بوده است.
زیرا ساکنان عمارت، والی شهر بودند و یک سری سرباز داشتند.
در قسمت شمالی حبوبات، عرقیات و برنج نگهداری می‌شد.
زیر اتاق آینه کاری در قسمت غربی، زیرزمینی آجری است.
این قسمت تنها جای قابل نشستن بوده است.
در تابستان‌ها به عنوان شاه نشین استفاده می‌شده است و دارای چهار ورودی از حیاط به زیرزمین می‌باشد.
شاه نشین تنها جای زیرزمین است که سقف تزیین شده دارد.
در گذشته خانه‌های اشراف از طریق زیرزمین با هم ارتباط داشتند.
از حیاط خانه قوام به نارنجستان راهی وجود داشته است که برای سریع رسیدن غذا و آسان تر شدن رفت و آمد از آن استفاده می‌شده است.
بین آجرهای دیوار به خاطر انقباض و انبساط از تخته استفاده شده است.
زیرزمین ایوان شرقی آشپزخانه است و دارای کانال آب است.
احتمالا غذای نارنجستان از اینجا تحویل داده می‌شده است.
در زیرزمین در سردترین فصل و گرم ترین فصل هیچ وسیله گرم کننده یا سردکننده‌‌‌ای قرار نمی‌دادند.
زیرا به علت وجود منفذهای تهویه هوا دمای هوا در همه ایام سال تقریبا به یک اندازه بوده است.
نارنجستان قوام شیراز
خانه عرقی‌ها باغ نارنجستان قوام در شیراز
در شرق عمارت نارنجستان قوام مکتب خانه یا خانه عرقی‌ها قرار دارد.
ورودی مکتب خانه رو به شمال قرار دارد و درِ آن از پشت نارنجستان قوام باز می‌شود.
با گذشت زمان و ساکن شدن چند خانواده در آن، این بنا به محلی برای عرق گیری تبدیل شد و به همین دلیل به آن خانه عرقی‌ها نیز می‌گویند.
قسمت جنوبی این بنا، مطبخ خانه قوام بود است.
حمام گچینه باغ نارنجستان قوام در شیراز
حمام گچینه در سال 1300 خورشیدی ساخته شده است.
این حمام یکی از پنج حمام قدیمی‌معروف شیراز است.
این بنا جزو مجموعه قوام است و در گذشته توسط تونلی به نارنجستان قوام راه داشته است.
موزه نارنجستان قوام در شیراز
سرپرستی آرتور آبراهام پوپ، ایران شناس معروف آمریکایی، اشیا و عتیقه‌های به دست آمده در سفرهای پژوهشی خود در ایران را به این مکان آورد و آنها را در معرض نمایش گذاشت.
آثار به نمایش گذاشته شده در این موزه
- ظروف
- سکه‌ها
- کاشی‌کاری‌ها
- تابلو‌ها
همچنین کتابخانه این مرکز نیز مجموعه کتاب‌های اهدایی پروفسور پوپ به دانشگاه شیراز را در خود دارد.
نارنجستان قوام شیراز
هنرهای به کاررفته باغ نارنجستان قوام در شیراز
مقرنس کاری:سقف فضای هشتی در ورودی اصلی باغ نارنجستان قوام با مقرنس تزیین شده است.
آینه کاری:در تالار آینه و تالار شاه نشین باغ نارنجستان قوام از دو نوع آینه کاری استفاده شده است.
نوع اول آینه‌‌های ساده به شکل‌‌ها و فرم‌های هندسی به کار رفته‌اند.
در نوع دوم آینه زمینه کار است و قطعات کوچک آینه به عنوان نقش و طرح و شیشههای ساده و رنگی به عنوان روکش بر روی آن هستند، که به این نوع کار “چهار رویه” گویند.
نقاشی:در تزیین سقف‌‌ها از نقاشی‌هایی همچون شنگرف، گل اخری، رنگ‌‌های معدنی، اکلیل، لاجورد استفاده شده است.
در انتهای تالار شرقی و غربی، اتاق‌‌هایی با نقاشی‌های زیبا دیده می‌شود.
معرق کاری روی چوب:بر روی درهای اتاق‌ها و ستون‌های چوب گردو، هنر معرق دیده می‌شود.
گچ بری و آجرکاری:طرح‌‌های آجرکاری در باغ نارنجستان قوام شامل شطرنجی، خفته، بند سنگ و راسته است.
این طرح‌‌ها در تمامی‌بدنه‌‌ها و سقف دو بهار خواب در دو طرف ضلع شمالی دیده می‌شود.
حجاری:در قسمت ازاره‌‌های دو ضلع جنوبی و شمالی حجاری‌های چشم نوازی بر روی سنگ دیده می‌شود.
این حجاری‌ها از نقوش تخت جمشید الهام گرفته شده است.
و از تصویر سربازان قاجاری، حیوانات افسانه ای، نقش اسلیمی‌مشبک و تصویر درختانی به سبک مینیاتوری استفاده شده است.
کاشی کاری:در نمای داخلی ضلع جنوبی چندین صحنه برگرفته از داستان‌های تاریخی با هنر کاشی کاری به تصویر کشیده شده‌اند.
که می‌توان به خسرو و شیرین، شیرین و فرهاد، سلیمان و بلقیس ملکه سبا و صحنه‌‌هایی از شکار حیوانات اشاره کرد.
نارنجستان قوام شیراز
اطلاعات بازدید باغ نارنجستان قوام در شیراز
- زمان بازدید: همه روزه به جز تعطیلات رسمی
- ساعات بازدید: شش ماه اول سال 08:00 تا 20:30
- شش ماه دوم سال 08:00 تا 19:00، ایام نوروز 08:00 تا 21:00